Akt oskarżenia - wymogi formalne

Przedmiotem niniejszego opracowania są wymogi formalne aktu oskarżenia, a w istocie publicznego aktu oskarżenia czyli aktu oskarżenia wnoszonego przez Prokuraturę oraz inne uprawnione organy Państwowe. Dla wyjaśnienia dodam, iż obok publicznego aktu oskarżenia wyróżniamy również prywatny akt oskarżenia oraz tzw. subsydiarny akt oskarżenia.

Tytułem wstępu należy wskazać, że akt oskarżenia jest skargą oskarżyciela której wniesienie (wniesienie aktu oskarżenia do sądu) kończy etap postępowania przygotowawczego (śledztwa lub dochodzenia) a rozpoczyna etap sądowy sprawy. Innymi słowy – wniesienie aktu oskarżenia powoduje rozpoznawania sprawy przez niezawisły i niezależny sąd karny.

     Regulacje dotyczące wymogów formalnych aktu oskarżenia ustawodawca zawarł w kodeksie postępowania karnego (KPK) w art. 332-334 KPK

          W pierwszej kolejności akt oskarżenia musi zawierać niezbędne dane dotyczące osoby, wobec której ma się toczyć proces karny tj. imię i nazwisko oskarżonego, inne dane o jego osobie (wiek, zawód, stan majątkowy, uprzednia karalność etc) a także dokładne określenie zarzucanego oskarżonemu czynu ze wskazaniem czasu, miejsca, sposobu i okoliczności jego popełnienia oraz skutków. Wskazane określenie czynu wyraża się również w precyzyjnym określeniu przepisów ustawy karnej pod którą dany czyn podpada.

            Bardzo ważną informacją, którą ponadto musi zawierać akt oskarżenia jest informacja dotycząca tego, czy i ewentualnie jakie środki zapobiegawcze stosowane są wobec oskarżonego. Jest to o tyle istotne, iż z chwilą przejęcia sprawy przez sąd to on decyduje o ich dalszym stosowaniu. W szczególności istotne jest to w przypadku osoby, która jest tymczasowo aresztowana albowiem sąd z urzędu po przyjęciu aktu oskarżenia musi zdecydować czy utrzymuje stosowany środek zapobiegawczy w mocy.

           Zgodnie z treścią przepisu art. 333 § 1 pkt 3 oraz 5 akt oskarżenia musi zawierać również informację o tym, czy czyn został popełniony w warunkach wymienionych w art. 64 Kodeksu karnego albo w art. 37 § 1 pkt 4 Kodeksu karnego skarbowego (tj. w recydywie), a także zawierać wskazanie sądu właściwego do rozpoznania sprawy i trybu postępowania

            Niezwykle istotnym elementem aktu oskarżenia jest jego uzasadnienie. Uzasadnienie aktu oskarżenia powinno zawierać przytaczać fakty i dowody, na których oskarżenie się opiera. Ponadto (zgodnie z treścią przepisu art. 333 § 2 Kodeksu postępowania karnego) w miarę potrzeby akt oskarżenia powinien wyjaśnić podstawę prawną oskarżenia i omówić okoliczności, na które powołuje się oskarżony w swej obronie.

W tym miejscu należy podkreślić, iż nie każdy akt oskarżenia musi obligatoryjnie zawierać uzasadnienie, albowiem akt oskarżenia wnoszony w dochodzeniu przez policję lub inny uprawniony organ (określony w Rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości z dnia 13 czerwca 2003 r. i wydany na podstawie art. 325d KPK) taki jak Straż Graniczna czy Straż Leśna może nie zawierać uzasadnienia.

Dodatkowo należy wskazać, iż akt oskarżenia powinien także zawierać listę osób, których wezwania oskarżyciel żąda (wraz z podaniem ich adresów) oraz wykaz innych dowodów, których przeprowadzenia na rozprawie głównej domaga się oskarżyciel. 

W odniesieniu do listy świadków należy wskazać, iż prokuratorowi przysługuje uprawnienie do zgłoszenia wniosku o zaniechanie wezwania i odczytanie na rozprawie zeznań świadków przebywających za granicą lub mających stwierdzić okoliczności, którym oskarżony w wyjaśnieniach swych nie zaprzeczył, a okoliczności te nie są tak doniosłe, aby konieczne było bezpośrednie przesłuchanie świadków na rozprawie (z tym, że nie dotyczy to świadków, którzy odmówili zeznań lub którym to uprawnienie przysługuje). Należy wskazać uzupełniająco, iż wniosek taki nie wiąże sądu, albowiem z urzędu lub na wniosek stron może on zdecydować o konieczności przesłuchania danego świadka.

Akt oskarżenia obok danych świadków powinien zawierać również listę ujawnionych osób pokrzywdzonych wraz z ich adresami. Prokurator może także dołączyć do aktu oskarżenia wniosek o zobowiązanie podmiotu określonego w art. 52 Kodeksu karnego do zwrotu na rzecz Skarbu Państwa uzyskanej korzyści majątkowej oraz zawiadomienie tego podmiotu o terminie rozprawy, przy czym należy podkreślić, iż wniosek taki powinien zawierać uzasadnienie. 

Dodatkowo należy wskazać, iż załącznikiem do aktu oskarżenia może być wniosek o skazanie danej osoby bez rozprawy (art. 335 Kodeksu postępowania karnego) jeżeli w toku postępowania przygotowawczego prokurator uzgodnił z podejrzanym taką formę zakończenia procesu przy ustaleniu wymiaru kary, którego wymierzenia domagać się będzie prokurator. Zasadność tego wniosku jest oceniania przez sąd na posiedzeniu przez sąd. 

Z formalnego punktu widzenia należy wskazać, iż oprócz powyżej opisanych wymogów akt oskarżenia powinien być przesłany sądowi wraz z aktami postępowania przygotowawczego, oraz zawierać po jednym odpisie aktu oskarżenia dla każdego oskarżonego. Dodatkowo o przesłaniu aktu oskarżenia (oraz o treści przepisów dotyczących konsensualnego poddania się karze – art. 335 oraz 387 Kodeksu postępowania karnego) oskarżyciel publiczny zawiadamia oskarżonego i ujawnionego pokrzywdzonego, a także osobę lub instytucję, która złożyła zawiadomienie o przestępstwie. Pokrzywdzony powinien być również pouczony o uprawnieniach związanych z dochodzeniem roszczeń majątkowych, a w razie potrzeby także o prawie do zgłoszenia oświadczenia o działaniu w charakterze oskarżyciela posiłkowego. 

Wymagania formalne, jakie musi spełniać akt oskarżenia są o tyle istotne, że sąd każdorazowo po otrzymaniu aktu oskarżenia dokonuje jego kontroli (tzw. wstępna - formalna kontrola aktu oskarżenia) i w razie stwierdzenie nieprawidłowości wzywa wnoszącego akt oskarżenia do uzupełnienia ujawnionych braków.

W razie pytań lub wątpliwości w opisanej materii zachęcam do kontaktu.

                          Adwokat Roland Szymczykiewicz (www.szymczykiewicz.pl)